زردی نوزادان چیست و دلایل آن

زردی نوزاد (یرقان) زمانی رخ می‌دهد که بیلی‌روبین – ماده زرد رنگ حاصل از تخریب طبیعی گلبول‌های قرمز – در خون کودک تجمع می‌یابد. علت اصلی آن این است که کبد نوزاد تازه‌متولد شده هنوز تکامل کامل نیافته و نمی‌تواند بیلی‌روبین را به‌خوبی از خون پاک کند​. زردی در چند روز اول پس از تولد بسیار شایع است؛ در حدود ۶ نفر از هر ۱۰ نوزاد آن را تجربه می‌کنند​. هرچند معمولاً زردی خفیف و گذرا است، ولی تجمع بیش از حد بیلی‌روبین می‌تواند به‌تدریج خطرناک شود و حتی در موارد شدید باعث آسیب مغزی (کرنیکتروس) شود

اهمیت تشخیص و درمان به‌موقع

به‌دلیل خطر کرنیکتروس (آسیب مغزی ناشی از زردی شدید) ، تشخیص زودهنگام و کنترل زردی نوزاد اهمیت زیادی دارد​. در بیمارستان معمولاً از روش‌هایی مانند نوردرمانی (فتوتراپی) استفاده می‌شود تا بیلی‌روبین به شکل غیرساده‌شده به‌صورت ایمن دفع شود. البته خود فتوتراپی ممکن است عوارضی چون خشکی پوست، چشم و حتی آسیب بینایی به همراه داشته باشد​. به همین دلیل توجه به روش‌های تکمیلی کم‌خطر مانند درمان‌های گیاهی مورد توجه قرار گرفته است. مطالعات نشان داده‌اند روش‌های گیاهی و سنتی می‌توانند در کنار مراقبت‌های پزشکی به کاهش بیلی‌روبین کمک کنند​

چند راهکار گیاهی موثر

در طب سنتی ایران و کشورهای منطقه، چند گیاه دارویی برای رفع زردی نوزاد توصیه می‌شود:

• مخلوط شیرخشت و ترنجبین: مصرف شیرخشت (صمغ گیاهی حاوی مقدار زیادی مانیتول) همراه با شیره طبیعی دیگر مانند ترنجبین، یکی از روش‌های مشهور طب سنتی است. منابع طب سنتی گزارش کرده‌اند که این ترکیب می‌تواند تا ۹۰٪ زردی نوزاد را کاهش دهد و در برخی موارد، مصرف شیرخشت توسط مادر تا حد صفر شدن زردی را نتیجه دهد​. علت اثرگذاری احتمالی، ملین بودن شیرخشت و افزایش دفع بیلی‌روبین از طریق مدفوع است. دستور مصرف رایج این است که یک قاشق چای‌خوری از مخلوط آسیاب‌شده شیرخشت و ترنجبین را در آب ولرم حل کرده و در چند نوبت کم به نوزاد بخورانند (حدود یک‌چهارم قاشق چای‌خوری در هر نوبت)​.

• گزانگبین (گز شهداد): صمغ شیرین گیاه گون است که در طب سنتی ایران برای درمان زردی به‌کار رفته است​. گزانگبین دارای خواص ملین و تنظیم‌کننده حرکات روده است و فروکتوز بالایی دارد که می‌تواند سوخت‌وساز کبد را تحریک کند. مطالعات نشان داده‌اند این ماده عملکرد کبد را تقویت می‌کند و برای درمان بیماری‌های کبدی مفید استبنابراین مصرف معقول آن می‌تواند به دفع بیلی‌روبین از طریق افزایش فعالیت کبد و روده کمک کند.

• عصاره عناب (ابیانه): چند قطره عصاره عناب طبیعی (با مشورت پزشک) به نوزاد خورانده می‌شود تا به روند درمان زردی کمک کند​. مطالعات نشان داده‌اند که عصاره عناب (Zizyphus jujuba) می‌تواند در ۱۲ ساعت اول، کاهش معنی‌داری در سطح بیلی‌روبین ایجاد کند. در واقع یک مطالعه ایرانی گزارش کرده مصرف شربت عناب همراه با فتوتراپی، مدت بستری نوزادان را کاهش داده استدیگر گیاهان ملایم: در منابع طب سنتی از گیاهانی مانند دانه کاسنی (عرق کاسنی)، شیره انار و حتی بابونه به‌عنوان کمک‌کننده به تخلیه صفرا یاد شده است. برای نمونه، یک مرور مطالعاتی ایرانی نشان داده مصرف عرق کاسنی یا عصاره انار می‌تواند در کاهش سطح بیلی‌روبین مؤثر باشه. همچنین برخی توصیه می‌کنند بانوان پس از مشورت با پزشک، دمنوش‌هایی مثل گل گاوزبان یا علف چای (Herbs) بنوشند تا اثر هم‌افزایی بر کاهش زردی داشته باشد.

فواید ویژه گزانگبین (گز شهداد)

گز شهداد (گـزانگبین) صمغی خوش‌طعم است که از گیاه گون (علف گز) به‌دست می‌آید. این ماده طبیعی در طب سنتی ایرانی کاربردهای فراوانی دارد. از جمله خاصیت ملین قوی است؛ به‌طوری‌که به‌سادگی یبوست نوزاد را تسکین می‌دهد و دفع بیلی‌روبین از روده را تسریع می‌کند​. همچنین شواهد نشان می‌دهد گزانگبین عملکرد کبد را تقویت می‌کند و برای بیماری‌های کبدی مفید است​. به همین دلیل در منابع سنتی گفته می‌شود در کنار تاثیر ملینی، تأثیر ضدالتهابی و تقویت‌کننده عمومی هم دارد. بنابراین استفاده متعادل از گزانگبین (مثلاً به شکل دمنوش ملایم برای مادر یا در ترکیب با شیره‌ شیرخشت) می‌تواند به بهبود زردی نوزاد کمک کند​.

نکات احتیاطی و مشورت با پزشک

هرچند گیاهان یادشده طبیعی‌اند، ولی استفاده از آن‌ها باید با احتیاط انجام شود. برخی از این مواد می‌توانند باعث اسهال یا کم‌آبی شوند، به‌خصوص اگر بدون نظارت پزشک داده شوند. به همین دلیل همیشه قبل از شروع هر روش سنتی با پزشک متخصص اطفال مشورت کنید​. داروهای گیاهی باید از منابع معتبر تهیه شوند تا حاوی ناخالصی یا سم نباشند. اگر پس از مصرف گیاهی وضعیت نوزاد بدتر شد (مثل تب بالا، بی‌حالی یا کاهش وزن شدید)، فوراً به پزشک مراجعه نمایید. به طور کلی، درمان‌های گیاهی در موارد زردی ملایم قابل استفاده‌ هستند ولی در موارد متوسط یا شدید هرگز جایگزین درمان‌های استاندارد (مانند فتوتراپی) نمی‌شوند.

دعوت به اقدام: در پایان به یاد داشته باشید که سلامت کودک شما مهم‌ترین سرمایه است. برای تهیه گیاهان دارویی اصل و کسب راهنمایی بیشتر در زمینه درمان‌های خانگی زردی نوزاد، از سایت عطاری ما دیدن کنید. با خرید محصولات گیاهی معتبر از عطاری، می‌توانید با اطمینان کامل از کیفیت و اصالت فرآورده‌ها، گامی مؤثر در مراقبت از سلامت کودک خود بردارید.